EEG Biofeedback opiera się na dwóch podstawowych założeniach. Po pierwsze, aktywność elektryczna mózgu odzwierciedla nasz stan psychiczny. Po drugie – tę właśnie aktywność możemy trenować. Wykorzystujemy specjalistyczne oprzyrządowanie do odzwierciedlenia procesów psychofizjologicznych, z których dziecko bądź dorosły nie zdaje sobie sprawy, natomiast może je świadomie kontrolować.

Proszę sobie przypomnieć, jak wygląda elektrokardiogram (EKG), który pokazuje aktywność elektryczną serca. Wykres EEG jest podobny, jednak mniej regularny. Można porównać to zjawisko do fal na powierzchni wody. To, co obserwujemy, jest zawsze sumą nachodzących na siebie fal składowych. Amplituda i częstotliwość drobnych fal zmienia się z każdym ruchem występującym na wodzie, dlatego możemy je opisać jako niesynchroniczne. Należy zauważyć, że różne rodzaje fal, od wytworzonych przez płynącą łódź, po powstałe w wyniku wiejącego wiatru, pochodzą z różnych źródeł.

Powyższe przemyślenia mają swoje odniesienie w przypadku EEG. Kora mózgowa bądź wzgórze, których fale pochodzą z innych źródeł, mają również różną częstotliwość. W zapisie EEG widoczna jest jedna fala, która zawiera wszystkie częstotliwości. Na tej jednej, falującej linii znajdują się szybsze fale „poruszające się” na powierzchni wolniejszych fal.

EEG Biofeedback polega na zapisie informacji za pomocą elektrod umieszczonych na skórze głowy i ukazaniu ich na ekranie, tym samym dostarczając pacjentowi informacji zwrotnej.

Kilka słów o… nagradzaniu!

W Stosowanej Analizie Zachowania, której tematyka nie jest mi obca poprzez ukończone studia, aspekt nagradzania również odgrywa ogromna rolę w neuroterapii. Bardzo ważne jest, aby nagradzanie zachowania było natychmiastowe, proporcjonalne do wysiłku, dostosowane do potrzeb pacjenta oraz zmieniane co jakiś czas. W kontekście treningów EEG Biofeedback dziecko z ADHD, ze spektrum autyzm i innymi potrzebuje konkretnych, jasnych komunikatów, jak powinno się zachować. Wprowadzone zasady powinny być krótkie i sformułowane pozytywnie. Rolą neuroterapeuty jest szybka, stanowcza oraz systematyczna reakcja na zachowanie dziecka.

Wzmacnianie odpowiedniego zachowania, po którym pojawia się uczucie zadowolenia, zwiększa prawdopodobieństwo jego wystąpienia w podobnych warunkach w przyszłości. Mowa tutaj o „Prawie efektu” Edwarda L. Thorndike’a. Zachowanie wzmacniane w metodzie EEG Biofeedback stanowi wytwarzanie określonych wzorców fal mózgowych. Natomiast nagrodą za takie właśnie zachowanie jest informacja dla pacjenta w postaci dźwięków i wyświetlanego obrazu na ekranie komputera.

Biofeedback a warunkowanie instrumentalne

Kształtowanie reakcji odbywa się poprzez trenowanie zachowań wywołujących szereg wyuczonych odpowiedzi, które mają nieodzowny wpływ na procesy zachodzące w środowisku zewnętrznym. Z biegiem czasu i postępem technicznym można zaobserwować, że warunkowanie instrumentalne działa nie tylko w obszarze zewnętrznym. Wewnętrzne aspekty ciała, do których należą m.in. temperatura skóry bądź rytm serca, które podlegają zewnętrznemu nagradzaniu, wywołują zmiany fizjologiczne w naszych organizmach.

Urządzenie kontra błędnik

Biofeedback jest naturalnym procesem biologicznym. Za przykład podam naukę jazdy na nartach. Dzieci potrafiące jeździć na nartach, które po przerwie sezonowej powracają do tej umiejętności, nie muszą uczyć się jej od początku. Teraz zadajmy sobie pytanie, dlaczego tak się dzieje? To jest wrodzony neurofeedback. Dokładniej, znajduje się on w naszym uchu wewnętrznym. Błędnik jest wypełniony płynem, który wypełnia kanaliki wykrywające nasze ruchy w każdym kierunku. Dane o ruchu są natychmiast przesyłane do naszego mózgu dwoma kanałami – słuchowym i wzrokowym. Po odebraniu informacji z kanałów mózg dostosowuje napięcie mięśni. Proces ten zachodzi znacznie szybciej, niż byłby świadomie przetwarzany. W wyniku czego dziecko potrafi utrzymać równowagę, jeżdżąc na nartach.

Jak przygotować się do diagnozy/treningu EEG Biofeedback?

Obowiązuje kilka sztandarowych zasad, o których należy pamiętać:

• na 1-2 godziny przed treningiem nie pić kawy, napojów energetycznych;
• na 2 godziny przed treningiem nie jeść obfitych posiłków, ale nie być też głodnym;
• wyłączyć telefon komórkowy;
• nie przyjmować leków uspokajających, ale ewentualne odstawienie leków należy zawsze skonsultować z lekarzem.

Diagnoza przed treningiem neurofeedback

Neuroterapeuta gromadzi dane dotyczące medycznych, psychologicznych bądź psychiatrycznych symptomów. Ponadto potrzebuje informacji o przyjmowanych lekach w wyniku przeprowadzonego wywiadu. Przed rozpoczęciem treningu neurofeedback powinna być wykonana diagnoza obiektywna za pomocą QEEG.

Osoba prowadząca trening nie może sobie pozwolić konstruowanie protokołów do ćwiczeń na zasadzie „zgadywania”. Na podstawie wyników badania QEEG planowanie treningów jest znacznie precyzyjniejsze.

W procesie diagnozowania wykorzystuje się również testy psychologiczne oraz neuropsychologiczne.

Co to jest QEEG?

To badanie diagnostyczne, które dostarcza wiarygodnych markerów dysfunkcji mózgu. Jest bezpieczną i nieinwazyjną metodą, w której zapisy z sensorów EEG są analizowane ilościowo przez specjalistyczne programy. Wyniki, które są uzyskane z tego badania porównuje się z bazą normatywną, która zawiera zapisy osób zdrowych odwołując się do danej kategorii wiekowej.

Dla kogo jest dedykowany trening EEG Biofeedback?

Treningi EEG Biofeedback są przeznaczone zarówno dla ludzi zdrowych i aktywnych, jak i dla osób z dostrzegalnymi dysfunkcjami o podłożu neuro-psycho-fizjologicznym.

Osoby mające zaburzenia pochodzenia psychicznego i psychosomatycznego:

• zaburzenia pamięci (proceduralnej, epizodycznej, długotrwałej, semantycznej, zespół Korsakowa, amnezja następcza, demencja typu alzheimerowskiego, demencja starcza);
• zaburzenia obsesyjno-kompulsywne;
• zespół Tourette’a;
• zespół niedoboru nagradzania (przymusowe zachowanie krążące wokół czynności przyjemnych, osoby z tym zespołem nie mają nigdy dość tego, co jest im potrzebne, np. narkotyków, jedzenia, hazardu);
• zespół zaburzeń uwagi, nadpobudliwość (ADHD);
• agresja;
• zaburzenia ruchu (dystonia, choroba Parkinsona);
• zaburzenia ze spektrum autyzmu, zespół Aspergera;
• problemy szkolne (słabe wyniki w nauce, dysleksja, dysortografia, dyskalkulia, dysgrafia itp.);
• rozwojowe wady wymowy;
• przewlekłe bóle głowy, migreny;
• zaburzenia snu;
• zespół chronicznego zmęczenia;
• stany lękowe;
• natręctwa;
• tiki, depresja;
• zaburzenia przyjmowania pokarmów (bulimia, anoreksja);
• trema;
• napięcia wewnętrzne;
• obniżona samoocena.

Pacjenci ze schorzeniami neurologicznymi:

• dziecięce porażenie mózgowe;
• urazy czaszki;
• stan po operacji mózgu;
• epilepsja;
• w rehabilitacjach po udarach mózgowych.

Ludzie aktywni, zdrowi:

• osoby zainteresowane nauką języków obcych – w celu poprawy szybkości zapamiętywania, uczenia się i przypominania materiału
• uzyskanie lepszych wyników sportowych, muzycznych
• osoby narażone na wysoki poziom stresu, obarczone dużą odpowiedzialnością
• artyści, pisarze, dziennikarze, których praca wymaga twórczego działania

Ile sesji trwa trening EEG-biofeedback?

Oczywiście cele treningowe i długość trwania treningów ustala się indywidualnie z pacjentem. Neuroterapeuta informuje o ilości sesji potrzebnej do uzyskania poprawy stanu wyjściowego. Treningi dzieli się na krótkoterminowe (ok.10-15 spotkań) dla osób zdrowych, które wymagają usprawniania funkcji poznawczych (sportowcy, pracownicy biurowi). W przypadku osób z ADHD, dysleksją jest to 40-60 sesji. Poprawę wyników można odnotować po 20 spotkaniach, jednak ten efekt nie będzie długofalowy i satysfakcjonujący. Długoterminowymi sesjami objęte są osoby dotknięte epilepsją i afazją (ok. 80 sesji).

Jaka jest częstotliwość spotkań?

Przyjmuje się, że trening powinien obywać się minimalnie 1 raz w tygodniu i trwać od 45 do 60 minut. Optymalnie 2-3 razy w tygodniu. W przypadku osób z zaburzeniami lękowymi sesje mogą odbywać się codziennie.

Czy są jakieś przeciwskazania do uczestniczenia w tego typu treningach?

Pacjent nie może jednocześnie korzystać z treningu EEG-biofeedback i treningu uwagi słuchowej metodą prof. A. Tomatisa czy Indywidualnego treningu słuchowego metodą Johansena.

Wiele osób zadaje pytanie, czy występują skutki uboczne po treningu

Występują rzadko, jednak możliwie jest odczuwanie: zmęczenia, bólów głowy, lęku czy trudności z zasypianiem. Nieetyczne jest mówienie pacjentowi, że skutki uboczne nigdy nie występują. Pacjent powinien niezwłocznie przekazać informację na temat odczuwanych skutków ubocznych w przypadku ich wystąpienia. Dzięki temu terapeuta ma możliwość zmodyfikować metodę pracy z tym pacjentem.

• • •

Autor tekstu i zdjęć:
mgr Katarzyna Odrzywolska – neurologopeda, neuroterapeuta

Bibliografia:
1. Materiały ze szkolenia EEG-biofeedback I stopnia
2. https://www.biomed.org.pl/
3. Bąbel. P., Suchowierska-Stephany M., Ostaszewski O., 2018, Analiza Zachowania, GWP, Sopot
4. Thompson M., L., red. I. Wolska-Kontewicz, W. Kontewicz, Neurofeedback, 2003, Wydawnictwo Biomed Neurotechnologie
5. https://www.behavioralassociates.com/overview-qeeg-brain-map-neurofeedback/